A Szénapadlásból lett a világot segítő labor: bemutatjuk a koronavírus elleni harc egyik kulcsfiguráját című cikk örmény fordítása.
Նոգրադի փոքր գյուղը կարևոր վայր է դարձել գիտական աշխարհում։ Բժիշկ Նոյեմի Լուկաշը վերափոխել է իր նախապապերի տունը նախկին վագոնից և ածուխի ձեղնահարկը դեպի հետազոտական լաբորատորիա, որտեղ նա կարող է արտադրել եզակի ապրանք՝ կապված կորոնավիրուսային հետազոտությունների և նոր տեսակի պատվաստանյութերի որակի ապահովման հետ։
Երկար տարիներ նա և իր ընտանիքի բիզնեսը եղել են միակ արտադրությամբ զբաղվողները և համաշխարհային ներկրողը մոնոկլոնալ հակամարմինների, որոնք հայտնաբերել են երկշղթա ՌՆԹ(ԴՆԹ) – ում առկայությունը, որոնք ուղարկվել են աշխարհի շուրջ 50 երկրների հայտնի հետազոտական հաստատություններ: Արտադրության և բաշխման իրավունքները վաճառվել էին Հոլանդական կազմակերպության 2021 թվականի գարնանը։
Եզակի հնարավորություն։
Նա բացատրում է մոնոկլոնալ հակամարմինների սպիտակուցներ լինելը, որոնք ճանաչվում և կապվում են որոշակի մոլեկուլի հետ, հատկապես սպիտակուցը, որը կապվում է որոշակի ձևով։ Մեր հակամարմիններին հատուկ է այն, որ դրանք չեն ճանաչում սպիտակուցը որպես նուկլեինաթթվական կառույց ՌՆԹ (ԴՆԹ) -ում։ Որոշ երկշղթա ՌՆԹ-ներ առաջանում են վիրուսների բազմացման ժամանակ, երկար ժամանակ մեր հակամարմինները օգտագործվում էին միայն որպես վիրուսների հետազոտություն երկշղթա ՌՆԹ-ներում հայտնաբերման համար։
Պատվաստանյութը փոխանցում է տեղեկատվություն, որը կոդավորում է վիրուսային սպիտակուցները։
Պատվաստանյութերի նոր տեսակներից մեկը, այսպես կոչված (մատրիցային) ՌՆԹ պատվաստանյութերը, աշխատում են ներկայացնելով վիրուսային սպիտակուցներ, բայց այն ինֆորմացիան որը կոդավորվում է նրանց համար, օրինակ՝ (մատրիցային) ՌՆԹ, որից պատվաստված անհատից բջիջները արտադրում են վիրուսային սպտակուցները իրենց մեջ- բացատրում է բժիշկ Նոյեմի Լուկաշը։ Սա ճանաչվում է իմունային համակարգի կողմից, որպես նյարդային ջղերի պաշտպանիչ պատասխան։ ՌՆԹ-ների արտադրությունը նույնպես արտադրում է քիչ քանակով երկշղթա ՌՆԹ-ներ, որոնք պետք է հեռացվեն պատվաստանյութից կամ նրանք կարող են առաջացնել անցանկալի հակազդեցություններ։ Մեր հակամարմինները կարող են օգտագործվել նաև ՌՆԹ –ի պատվաստանյութի որակի ապահովման համար և հայտնաբերել հնարավոր վարակ երկշղթա ՌՆԹ-ում ։
COVID-ի դեպքում հակամարմիններ են օգտագործվել նաև՝ պարզելու, թե արդյոք դեղամիջոցի հայտաբերողը արգելակում է վիրուսի վերարտադրությունը
-Մեր գեները կարող են ճանաչել ոչ միայն կորոնավիրուսը, բայց ցանկացած վիրուսի սկզբունքորեն վերարտադրություն, – ասաց նա։ Մենք կարող ենք հաղթել մեր վիրուսներին եթե մենք իմանանք և հասկանանք, թե ինչպես են նրանք աշխատում։ Օրինակ COVID-19 – ի դեպքում, նրանք թեստավորում էին, թե արդյոք որոշ դեղերի հայտնագործողներ արգելակում են վիրուսի վերարտադրությունը թե ոչ։ Ես նշեցի, որ ՌՆԹ – ի պատվաստանյութերի համար կարևորը այն է, որ նրանք չպարունակեն երկշղթա ՌՆԹ – ում։ Մեր հակամարմինները շատ զգայուն են պարզելու համար, թե ինչ քանակությամբ է այս վարակը առկա պատվաստանյութում:
Ինչպե՞ս է ստեղծվում հակամարմինը։
-Մեր հակամարմինները արտադրվում են բջիջների կողմից, որոնք պահված են հեղուկ ազոտի մեջ -195C աստիճանում։ Երբ դրանք հանում ենք, նրանք, այսպես ասած, կենդանանում են, և սկսվում է արտադրական գործընթացը։ Մեր վերջնական վաճառվող արտադրանքը պատրաստվում է մոտ վեց շաբաթ և ավելի թանկ է, քան ոսկին: Դա սպիտակ փոշի է, որը մենք ավելի ենք փոքրացնում փոքր խողովակների մեջ։ Մինչ այժմ մեր տարեկան ամենամեծ շրջանառությունը կազմել է երկու գրամ։ Նույնիսկ ամենափոքր հակամարմնի փաթեթը բավական է բազմաթիվ փորձարկումների համար, որովհետև կախված մեթոդից դրա հայտնաբերումը ավելի քիչ է պահանջում, նեւյնիսկ հարյուր անգամ քիչ հակամարմին, քան գրամի միլիոներորդական մասը,- ասաց նա։
Ինչու՞ է լաբորատորիան հենց այս գյուղում։
–Ես համարում եմ դա իմ տունը,- ասաց նա,- և թոշակի անցնելուց հետո ինձ համար կարևոր էր ինչ-որ բան վերադարձնել համայնքին։ Ես ուզում եմ օրինակ ծառայել , որ մարդիկ չհեռանան ստանալու բարձրագույն կրթություն։ Եվ, ի դեպ, Նյուտոնի հայրենի քաղաքն այնտեղ է, որտեղ հայտնի խնձորն է ընկել նրա գլխին, այնպես որ, եթե չես հավատում ինձ, գնա Վուլսթորփ և իմացիր։
Հայկական ծագման մասին։
Բժիշկ Լուկաշ Նոյեմիի հայրական պապը բժիշկ Հովհաննես Եղիան է, որին հայրը փրկվել է Թուրքիայից 14 տարեկանում։ Նրա մասին պրոֆեսորը արտահայտվում է, «Նա շնորհալի էր, խոսում էր վեց լեզվով»։ Հունգարիայում իրավաբանություն էր սովորել, որպես իրավաբան հաստատվել էր Գյոդելյոյում և ընտանիք կազմել։ Նա նվիրյալ և նվիրյալ հայուհի էր, և հայկական հարցերին վերաբերող նրա գրքերից են՝ «Հայերի դերը Լոնդոնից մինչև Կալկաթա» (1921), «Հայաստանի ժողովուրդը» (1934), «Հայերը ազգի ծառայության մեջ» (1940 թ.), «Ընտրանիներ հայ գրականությունից», Մաս 1 (1942).
Նրա որդիները՝ Երվանդը (Բժիշկ Կարոլի Տարյան Երվանդ) և Զավենը (Բժիշկ Յանոս Լուկաշ Զավեն, գրչանունը՝ Բոր Ամբրուս) ապրեցին մինչև չափահաս տարիքը։ Նրա թոռներն են՝ Թամաշ Տարյան Արախելը, Բալաշ Տարյան Մեչիտարը, Նոյեմի Լուկաշ Պարանսեմը, Գերգելի Լուկաշ Եղիան և Լաուրա Լուկաշ Թագուհին։
Բժիշկ Նոյեմի Լուկաշն ասել է. «Ցավոք սրտի, ես անձնական հիշողություններ չունեմ իմ հայ նախնիների մասին, քանի որ պապս մահացել է իմ ծնվելուց մի քանի ամիս առաջ: Այնուամենայնիվ, դժվար իրավիճակներում ես ուժ էի առնում այն գիտելիքից, որով նա կարողացել է կանգնել իր սեփական ոտքերի վրա և մանուկ հասակում ստեղծել է կյանք, որպես փախստական, այնպես որ ես կարող եմ դա նույնպես իմանալ:
Հարցին, թե ինչպես է, իր կարծիքով, այսօր վերաբերվում հայերին Հունգարիայում, և արդյո՞ք նրանք, ովքեր, ինչպես նա, որպես հունգարացիներ, շատ բան են դրել սեղանին, արժանանում են բավարար հարգանքի՝ բժշկուհին պատասխանեց՝ ընդհանուր առմամբ դրական և համակրելի: Չեմ կարծում, որ հայ լինելը որևէ կերպ ազդում է նրանց հանդեպ հարգանքին։
Այս հոդվածին որպես հավելված կցում ենք պրոֆեսորի ուղարկած լուսանկարները։ Լուսանկարները տրամադրել է Լաուրա Լուկաշը։